ناترازی ها در ایران؛ واقعیت ها و راهکارها

در سالهای اخیر، هر چند وقت یکبار از یک ناترازی صحبت می شود و هنگامی که فشار ناشی از ناترازی موقتاً برداشته می شود، اصل ناترازی هم فراموش می شود ؛ مثلاً ناترازی آب شرب و آب لازم برای کشت محصولات کشاورزی، که با نزول رحمت الهی فکرمان را از آن بر می داریم.
ناترازی تولید و مصرف بنزین و گازوئیل که منابع ارزی کشور را به شدت در تنگنا قرار می دهد، و ناترازی برق (که پیش تر یک مشکل تابستانی بود) و ناترازی گاز مایع که مشکل زمستانی سالهای اخیر ماست.
ناترازی برق از سال ۱۳۹۲ در دولت روحانی شروع شد زیرا در این سالها( همانطوری که خانه ای ساخته نشد) نیروگاهی هم ساخته نشد و اینک این ناترازی به اوج خود رسیده است. البته کاش این ناترازی ها به همین موارد محدود می شد. زیرا هیچ چیز ما تراز نیست. چنانکه صندلی های پر شمار نظام های دانشگاهی ما از دانشجو و البته مساجد ما از نماز خوان پر نمی شود، هر ساله بسیاری از محصولات کشاورزی تولیدی کشاورزان و باغداران ما بدون خریدار می ماند، آسفالت خیابان ها و جاده های ما دو ساله ترک بر می دارد و پر از چاله و چوله می شود، خودروهای تولیدی ما دو تا سه برابر استاندارد جهانی بنزین مصرف می کنند، ناترازی مسکن به هفت میلیون رسیده و در عین حال انتظار ازدواج جوانان و تشکیل خانواده های جدید ( و مآلا افزایش جمعیت کشور) را داریم. ایضا قوانین مصوب مجلس را اجراء نمی کنیم، از صاحبان درآمد بالا مالیات نمی ستانیم ، قدر داشته های مان را نمی دانیم و مرغ همسایه را غاز می انگاریم و ….
اجازه دهید به واقعیت های موجود در مورد برخی از ناترازی ها اشاره کنیم :
گفته می شود ایران ما مقام ۱۱ را در تولید برق جهان دارد اما فقط در فصل بهار ناترازی برق نداریم. ما سومین تولید کننده گاز طبیعی جهان هستیم اما در گرم کردن خانه مردم ناتوان هستیم. ما رتبه هفتم را در تولید نفت خام جهان داریم اما در تولید بنزین خودمان خودکفا نیستیم و…
واقعا مشکل ما چیست؟
اما پاسخ : اولاً مشکل ما این است که استراتژیهای جدی و موثر نداریم و یا اینکه استراتژی های مصوب را به مورد اجراء نمی گذاریم ( همانطور که قوانین مصوب را اجراء نمی کنیم).
در شرایط حاضر، هشتاد میلیون لیتر بنزین تولید می کنیم اما همچنان بین ۲۰ تا ۲۵ درصد کسری داریم که با قیمت گزاف از خارج وارد می کنیم و حدود چهار میلیارد دلار از ارزهای کشور را به باد می دهیم. جالب است بدانیم که همین میزان بنزین تولیدی در ایران، معادل مصرف مجموعه ای از چند کشور اروپایی با جمعیت ۳۰۰ میلیونی است. بنابراین اگر ما می خواستیم، با تولید و حتی واردات ماشین های کم مصرف، می توانستیم نیمی از بنزین تولیدی خودمان را در بازارهای جهانی بفروشیم و حداقل ۸ تا ۱۰ میلیارد دلار درآمد اضافی داشته باشیم.
رئیس جمهور ما می گوید، سرانه مصرف برق در کشور ما حداقل سه برابر مصرف ممالک اروپایی است . اگر این میزان مصرف را به ۵۰ درصد کاهش دهیم( که حتما شدنی است) اینقدر داد ما بلند نبود. گزارشهای موجود حاکی از آن است که ظرفیت فعال تولید برق در ایران حدود ۶۰,۰۰۰ مگاوات است و با حدود ۳۰ درصد کسری در تولید برق مواجه هستیم و برای رفع این کسری، مردم را در مضیقه و خاموشی های اجباری می گذاریم و ساعات کار صنایع کشور را کاهش می دهیم.
یکی از مقامات اتاق بازرگانی ایران گفته است که در اثر خاموشی های مکرر برق مصرفی صنایع، روزانه حدود ۸۰۰۰ میلیارد تومان به تولید ناخالص ملی کشور خسارت وارد می شود. این در حالی است که با صرفه جویی در برق مصرفی ، ناترازی ایران در تولید و مصرف برق می تواند از بین برود.
متاسفانه با اینکه میزان استفاده از انرژی در دنیا حدود ۴۰ درصد کاهش یافته ، میزان آن در ایران در سال‌های اخیر حدود ۷۰ درصد افزایش را نشان می دهد. مثلا ظرفیت تولید انرژی برق در ایران از سال ۵۷( با جمعیت ۳۶ میلیون نفری) تا سال ۱۴۰۳( با جمعیتی در حدود ۹۰ میلیون نفر) حدود ۱۳ برابر افزایش یافته اما جمعیت ايران نسبت به سال پایه فقط ۲/۵ برابر رشد داشته است و با همین فرمان که پیش برویم، هر ساله باید حدود ۸۰۰۰ مگاوات نیروی برق جدید تولید کنیم تا در سال ۱۴۰۷ به رفع ناترازی در آن دست پیدا کنیم ، اما این کار با توجه به وضعیت مالی کشور میسر نخواهد بود. این در حالی است که مصرف سرانه برق در ایران ، حدود ۲ تا ۳ برابر مصرف برق در کشور همسایه ما ترکیه ( با جمعیت و صنعت تقریبا مشابه) است. همچنین میزان سرانه مصرف روزانه آب کشور حدود ۲۳۵ لیتر است که در مقایسه با سرانه مصرف روزانه آب در کشورهای اروپائی ( ۱۴۰_۱۲۰ لیتر) عدد بزرگی را نشان می دهد و لزوم تجدید نظر و تصحیح الگوی مصرف را تاکید می نماید.
این ناترازی ها ، در تولید و مصرف گاز و گازوئیل نیز به ترتیب حدود ۳۰ درصد و ۱۰ درصد در فصل سرما است که در اثر غفلت و کفران نعمت ما ، به چالشی بزرگ برای ملت و دولت تبدیل شده اما برای رفع اساسی آن اقدامی اساسی دیده نمی شود.
حال، چه باید کرد؟
آیا راهی برای برون رفت از چالش های ناترازی در تولید و مصرف انرژی وجود ندارد؟
پاسخ به این سئوال کاملا واضح و البته مثبت است اما مسئولان ما فقط دور خودشان می چرخند و راههای حل ناترازی ها را نمی یابند. اینک با عنایت به این گزارش توصیفی ، پیشنهادات زیر برای رفع و یا کاهش ناترازی ها ارائه می شود:
۱_ در حال حاضر دهها نیروگاه تجدید پذیر در حال ساخت داریم که با تکمیل آنها، حدود ۱۳۰۰۰ مگاوات به ظرفیت نیروی برق کشور اضافه خواهد شد . بنابراین سرمایه گذاری در آنها باید با سرعت و قدرت ادامه یابد.
۲_ بسیاری از کشورهای اروپائی( حتی کشوری مانند ژاپن) از دستگاه کولر برای سرما سازی استفاده نمی کنند و در صورت لزوم خانه های خود را با پنکه خنک می کنند.این در حالی است که در هر یک از منازل مسکونی ما چندین کولر نصب شده و برای روشن ماندن کولر های خانگی و ادارات ، چرخهای صنایع خودمان را خاموش می کنیم. در این رابطه پیشنهاد این است که برای رفع بخشی از ناترازی برق ، استفاده از کولرهای اسپیلت ( بویژه در شهرهائی که درجه حرارت و رطوبت هوا بالا نیست) محدود شود و استفاده از کولرهای آبی در مناطق خشک رواج یابد.
۳_ متاسفانه ما مدیریت مصرف نیروی برق را نیاموخته ایم. حتی ممکن است در فضائی که کولر روشن است، پنجره ها را باز بگذاریم و بیش از حد ضرورت، لامپ و لوستر در خانه خودمان روشن کنیم.
متاسفانه مغازه ها را که نگاه می کنیم واقعا در طول شبانه روز ، بیش از حد از چراغها و لامپها استفاده می شود. وقتی در یک میوه فروشی با مساحت ۴۰ متر، حدود ۳۰ عدد لامپ بسیار بزرگ روشن می شود، معلوم است که باید با کسری نیروی برق مواجه باشیم. بنابراین باید از مدیران صنوف مختلف برای همکاری و مدیریت صحیح مصرف دعوت شود و کسانی که همکاری نمی کنند، باید جریمه شوند.
۴_اساسا باید برای سقف مجاز ساعات کار صنوف مختلف برنامه ریزی شود. در هیچ جای دنیا ، تا نیمه های شب مغازه های مردم باز نمی ماند.
چه بسا ساختمانهای دولتی و غیر دولتی که روشنائی بیش از حد متعارف دارند و چه بسا ادارات و بانکهائی که در یک فضای کاری محدود ،چندین کولر روشن می کنند و در فصل گرما ، فضای کاری را در حد نزدیک به صفر ، خنک نگه می دارند. استفاده صحیح از نیروی برق در این اماکن با نظارت‌ های میدانی امکان پذیر است.
۵_ گذشته از موارد بالا، در قیمت گذاری برق مصرفی باید اصل پلکانی بودن رعایت شود تا بازدارندگی کافی را در افزایش بی رویه مصرف نیروی برق، بوجود آورد. مثلا مصرف برق تا حد معینی رایگان شود تا به اقشار ضعیف فشار وارد نشود اما با افزایش مصرف ، قیمت برق مصرفی، بدون یارانه محاسبه و منظور گردد.
۶_ در مورد رفع ناترازی بنزین، باید تولید و واردات ماشین های کم مصرف، فورا در دستور قرار گیرد و مبارزه با قاچاق بنزین به کشورهای همسایه نیز جدی گرفته شود. زیرا بنزین تولیدی ایران از ۳۰,۰۰۰ تومان تا ۵۰ هزار تومان در کشورهای همسایه به فروش
می رسد. گزارش های موجود حاکی از آن است که حدود ۳۰ میلیون لیتر از سوخت ایرانی از طریق مرزهای زمینی و دریایی به خارج کشور قاچاق می شود و سالیانه معادل ۹ میلیارد دلار به اقتصاد ملی خسارت ولرد می کند.
۷_ پیشنهاد می شود قیمت بنزین برای ماشینهای گران قیمت با بهای تمام شده محاسبه شود و دوگانه سوز کردن اتومبیل ها با هزینه سازنده (و یا به صورت اقساطی) در دستور قرار گیرد و ناوگان ترابری عمومی شهری و بین شهری به صورت هدفمند گسترش یابد تا استفاده از اتومبیلِهای تک سر نشین کاهش پیدا کند. ِ
۸_ در حال حاضر تعداد ۳۰ میلیون دستگاه اتومبیل داریم که هر ساله یک میلیون دیگر به آن اضافه می شود .همچنین ۱۲ میلیون دستگاه موتور سیکلت داریم که بین ۵ تا ۱۰ درصد آنها فرسوده هستند و ۳۰درصد از بنزین مصرفی کشور را همین خودروها مصرف می کنند که با جایگزینی آنها ، مقدار معتنابهی از مصرف بنزین صرفه جوئی می شود.
۹_ باید شرکت‌های صنعتی بزرگ کشور ملزم به تامین برق مصرفی خود شوند و برای این کار سرمایه گذاری نمایند.
۱۰_با توجه به رونق بازار بزرگ خرید و فروش نیروی برق در کشورهای همسایه، توصیه می شود بخشی از منابع بانکی و نقدینگی مستقیم مردمی برای سرمایه گذاری در صنعت برق اختصاص یابد .
۱۱_در گذشته صاحبان واحدهای مسکونی مجاز بودند یک شعله روشنایی از لوله های گاز ایجاد نمایند تا در هنگام قطع برق از آن استفاده کنند اما بعدها این کار ممنوع و یا منسوخ گردید. به نظر می رسد این کار مجددا باید احیاء شود.
۱۲_ استفاده از صفحات خورشیدی برای تولید برق خانگی در برخی از کشورها رواج زیادی دارد. شایسته است این کار بویژه در مجتمع های مسکونی (با حمایت دولت و تسهیلات بانکی ) دنبال شود.