? نزدیک به چهار دهه از میزبانی جمهوری اسلامی ایران از مهاجران افغانستانی می‌گذرد. به طور کلی چهار مقطع زمانی را می‌توان اوج مهاجرت‌های گروهی مردم افغانستان به ایران تعیین کرد؛ ۱- در زمان تجاوز شوروی به افغانستان، ۲- زمان جنگ داخلی میان مجاهدین ۳- پس از ظهور طالبان در دهه ۹۰ میلادی و ۴- بازگشت مجدد طالبان به قدرت در سال گذشته. که موج چهارم تاکنون نیز ادامه دارد. سه موج نخست حدود سه میلیون مهاجر را در ایران جایگزین کرد و موج چهارم حدود یک میلیون مهاجر افغانستانی دیگر را وارد ایران کرده است. در این یادداشت تلاش می‌شود تا با توجه به اخبار و حوادث برخاسته از مهاجرین جدید الورود در ایران، یکی از محتمل‌ترین پیامدهای موج جدید مهاجرت بر جامعه میزبان و مهاجران قدیمی بررسی شود.
? مهاجرت کنشی تاریخی است و دلایل متعددی اعم از سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و جنگ عامل این کنش عنوان می‌شوند که از بین این عوامل، ناامنی و اقتصاد مهمترین عوامل مهاجرت افغانستانی‌ها به ایران بوده‌اند. به لحاظ علم جامعه شناسی، مهاجرت از سرزمینی به سرزمین دیگر آثار و پیامدهایی بر مهاجران و همچنین بر جامعه میزبان دارد. یکی از مسائل قابل بررسی درباره مهاجرت مردم افغانستان به ایران، «فهم مشترک» میزبان و مهمان از همدیگر است.
? جمهوری اسلامی ایران تا قبل از موج چهارم مهاجرت افغانستانی‌ها در سال ۱۴۰۰، طی چهل سال میزبان قریب به سه میلیون مهاجر افغانستانی بوده است. این مهاجران به طور معمول مثل سایر مهاجران در دنیا، با چالش‌های متعددی از جمله اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و هویتی مواجه بوده و هستند اما طی این چهار دهه موفق به ادغام فرهنگی و اجتماعی در جامعه میزبان شدند. این اتفاق به ویژه در نسل دوم و سوم مهاجرین که یا در سنین کودکی به ایران وارد شدند و یا متولد ایران هستند، قابل مشاهده است. این ادغام که در بستر زبان و فرهنگ مشترک حاصل همزیستی، تحصیل و اشتغال چندین ساله مهاجران در جامعه ایرانی می‌باشد، سبب شد که چالش‌های اندک سال‌های نخست بین مهاجر و میزبان به حداقل برسد و در حال حاضر در بسا موارد جامعه میزبان حامی حقوق جامعه مهاجر شده است. پویش‌های مردمی سال‌های اخیر در بستر شبکه‌های اجتماعی برای حمایت از تحصیل مهاجرین افغانستانی از نمونه‌های حمایت جامعه میزبان از مهاجران است. به عبارتی دیگر بین دو جامعه میزبان و مهاجر، طی چهل سال قرابت و فهم مشترکی شکل گرفت که برای شکل‌گیری این فهم مشترک، هر دو تلاش کردند.
? تحولات سال ۱۴۰۰ در افغانستان موج چهارم مهاجرت به ایران را رقم زد. نگاه انسان‌دوستانه دولت و ملت ایران این بار هم سبب شد تا پذیرای مهاجران جدید الورود گردند و در یک محدوده زمانی اندک صدها هزار مهاجر افغانستانی وارد ایران شدند. چهره شهرهای بزرگ و صنعتی ایران از جمله پایتخت مهاجرنشین شد اما نکته حائز اهمیت آن است که در ماه‌های اخیر برخی از چالش‌های قدیمی بین جامعه مهاجر و میزبان که طی چهار دهه حل و فصل شده بودند، بار دیگر در حال نمایان شدن هستند. و در این بین مهاجرینی که چند دهه برای ایجاد «فهم مشترک» با جامعه میزبان تلاش کرده بودند، نگران از دست رفتن حاصل زحمات خود هستند.
? نگاه اسلامی، انسانی و تمدنی ایرانیان به مهاجران افغانستانی طی چند دهه به مراحل پختگی رسید اما برخی از ناهنجاری‌های پس از موج چهارم مهاجرت ممکن است آسیب‌های جدی به این نگاه وارد آورد. احتمال تاثیرپذیری افکار عمومی جامعه میزبان از ناهنجاری‌های ناشی از موج چهارم مهاجرین بسیار بالاست و به تبع آن، نگاه و رویکرد به مهاجرین که پس از چند دهه به «فهم مشترکی» بین میزبان و مهاجر رسیده بود، ممکن است دستخوش تغییراتی گردد.
