پس از تسلط طالبان بر افغانستان انتظار میرفت که این تفکر سلفی بزودی چهره دیگر خود را در خطوط ژئوپلیتیک تشیع نشان دهد، و همانطور که در یادداشت پیشین نوشته بودم، که استقرار کمربند تسنن افراطی در آن سوی مرزهای سیاسی ایران ،در دراز مدت میتواند،کشور مان را با چالش جدی مواجه سازد، گوشه هایی از ان حقایق تلخ اتفاق افتاد و یقینا بار اخر هم نخواهد بود!
آتش گشودن نیروهای طالبان، روی کشاورزان بلوچ،ریشه های سببی و ماهوی دارد که در این یادداشت سعی میشود،ابتدا به دال اصلی این رخداد پرداخته و در اینسوی رخداد، نحوه مواجهه حوزه های نظامی،اجتماعی و رسانه ای ایران را بررسی نماییم. و النهایه نتیجه گیری کوتاهی از شرح واقعه و راهکارهای پیشنهادی را ارائه نماییم.
*دستمایه های اصلی رخداد.
نزاعها و بحرانها،عموما نیازمند جان مایه های توجیهی برای رخداد دارند. درگیری نیروهای طالبان با نیروهای مرزبانی ایران بظاهر باز میگردد به منشا مدیریت مرزی ایران با افغانستان در منطقه زهک و هیرمند .
(ساخت دیوار امنیتی زهک-هیرمند در سال ۱۳۷۷ و به دنبال افزایش تنش‌های سیاسی و امنیتی بین ایران و طالبان آغاز و تا سال ۱۳۸۲ تکمیل شد.)
این «دیوار امنیتی»بطول ۳۰کیلومتر در عمق تقریبی چندکیلومتری خاک کشورمان ساخته شده، که در آن سویش زمینهای کشاورزان قرار دارد !! حصاری که پایینتر از صفرمرزی ساخته وسبب شده که قسمت عمده ای از زمینهای زارعان منطقه، در بیرون حصار و نرسیده به صفرمرزی افتاده باشد، که البته کشاورزان برای تردد روزانه و سرکشی از زمینهای خود باید همواره از محلهای عبوری پاسگاهی که تعبیه شده عبور کنند.! «تصویر پیوستی»
این دیوار امنیتی ،مثل خیلی از دیوارهای امنیتی دیگر میان کشورهای مختلف جهان ،دارای کارکرد ذاتی امنیتیست . از دیوار ایران و ترکیه گرفته تا دیوار امریکا و مکزیک، ابتدا بساکن،هدفشان برقراری امنیت بیشتر در دو سوی مرز هاست.
حتی عربستان سعودی نیز در همان آغازین ماههای شکل گیری داعش ،اقدام به احداث طولانی‌ترین دیوار امنیتی جهان(فنس) در مرزهای خود با عراق،بطول ۸۰۰ کیلومتر کرد که مجهز به پنجاه دوربین با قابلیت دید در شب است.
*تفاوت مرزهای سیاسی با مرزهای امنیتی.
تعريف مرز سیاسی : مرزهاي سياسي مهمترين عامل تشخيص و جدايي يک واحد متشکل سياسي از واحدهاي ديگر است . در ضمن وجود همين خطوط است که وحدت سياسي را در يک سرزمين که ممکن است فاقد هر گونه وحدت طبيعي يا انساني باشد، ممکن مي سازد.
خطوط مرزي،در عرف بین الملل، خطوطي اعتباري و قراردادي هستند که به منظور تحديد حدود يک واحد سياسي بر روي زمين مشخص مي شوند .
مرزهای امنیتی : مرزهای امنیتی در حقیقت موانع فیزیکی و تفاهمی یا گاهی یکجانبه بین دو واحد سیاسی است که بواسطه مخاطرات امنیتی،جنگها،مهاجرت، رشد تروریسم،قاچاق مواد مخدر،قاچاق کالا و… احداث و ساخته میشود. و محل احداث این موانع،تابعی از توپوگرافی زمین،رودخانه ها،دریاچه یا بافتهای قومی و نژادی است. بدان معنا که ممکن است استقرار این موانع در صفر مرزی بین المللی باشد یا بنابر دلایل سلبی و طبیعی استقرار مکانی دیگری داشته باشند.
*توابع تجویزی مختصات مرز امنیتی ایران و افغانستان.
احداث مرزهای امنیتی در مناطق بحران خیز نظیر خاورمیانه ،چیز عجیبی نیست،اما دقت در اجرا و اعمال کارشناسیهای لازم و جامع الاطراف،ضروری و حتمیست.
یکی از دلایل عمده عدم استقرار مرز امنیتی هم منحنی با مرز سیاسی و عرف بین المللی، موانع طبیعی،خشونت زمین و بافت شهری نامناسب است ،که کشور آسیب دیده را وادار میکند تا محل دیگری را(بغیر از صفرمرزی) برای ایجاد مرز امنیتی(دیوار،کانال،فنسهای خاردار و..)در نظر بگیرد!
اما ابهامات و پرسشهای اساسی که در احداث دیوار امنیتی ایران باافغانستان متصور است، نگران کننده میباشد،که :
۱-اساسا چه لزومی داشته که این دیوار صدها متر با فاصله از صفر مرزی تعبیه شده باشند؟
۲- چه ضرورتی داشته که این عقب نشینی و تعبیه دیوار از سوی طرف ایرانی بوده باشد؟ و چرا در عمق خاک افغانستان احداث نشده است؟
پرسشهایی از این دست، منجر به یافته معقولی میشود که :
تعجیل در روند ساخت و استفاده از کارشناسان غیرمتخصص سبب شده است تا دو هزار هکتار از اراضی کشاورزی زهک و هیرمند در پشت این دیوار امنیتی محصور بماند.که سبب محدودیت‌های زیادی برای کشاورزان محلی شده است؛ کشاورزانی که برای دسترسی به زمین‌هایشان باید از کارت تردد ویژه استفاده کرده و پیش از عبور از دیوار مجوز تردد از مرزبانی دریافت کنند.!
